जल जीवन मिशन (Jal Jeevan Mission)| उद्देश्य, वैशिष्ट्ये संपूर्ण माहिती

लोकांची आकांक्षा त्यांच्या घरात आणि सार्वजनिक ठिकाणी पिण्यायोग्य नळ पाण्याचा पुरवठा करणे, ग्रामीण भारताच्या या आकांक्षा पूर्ण करण्यासाठी आणि त्यांचे जीवन सुलभ करण्यासाठी, पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी जल जीवन मिशन (Jal Jeevan Mission) ची घोषणा 15 ऑगस्ट, 2019 रोजी केली. भारत सरकारने 2024 पर्यंत भारतातील सर्व ग्रामीण कुटुंबांना नळ कनेक्शनद्वारे पुरेसे आणि सुरक्षित पिण्याचे पाणी पुरवण्यासाठी जल जीवन मिशन  सुरू केले. देशातील प्रत्येक ग्रामीण घरात पिण्यासाठी शुद्ध पाणी उपलब्ध करुण देण्याचे उद्दिष्ट ठेवते.

जल जीवन मिशन ला वैशिष्ट्यपूर्ण बनवणारी गोष्ट म्हणजे तिच्या आरंभाच्या आधी, ग्रामीण भारतातील पाणीपुरवठ्याचे मूलभूत युनिट हे गाव/वस्ती होती. परिवर्तनात्मक कार्यक्रम असल्याने, ‘जल जीवन मिशन’(Jal Jeevan Mission) ने आता घरांना पाणी पुरवठ्याचे मूलभूत घटक बनवले आहे. देशातील महिलांसाठी त्याचे  विशेषत: ऐतिहासिक महत्त्व आहे, कारण अत्यंत गंभीर हवामान परिस्थितीतही जेजेएम त्यांना दूरवरून, दिवसेंदिवस घरासाठी पाणी आणण्याच्या जुन्या कष्टातून मुक्त करेल. अशाप्रकारे, जल जीवन मिशन त्यांचा स्वाभिमान पुनर्संचयित करेल आणि अशा प्रकारे त्यांची पुरेशी ऊर्जा वाचवेल जी ते त्यांच्या आत्मविकासासाठी समर्पित करू शकतील.

जल जीवन मिशन Highlights 

पूर्वीची परिस्थिती | Previous Situation

ऑगस्ट, 2019 मध्ये जल जीवन मिशनच्या (Jal Jeevan Mission) घोषणेच्या वेळी, एकूण 18.93 कोटी ग्रामीण कुटुंबांपैकी केवळ 3.23 कोटी (17%) कुटुंबांकडे नळ कनेक्शन असल्याचे नोंदवले गेले. अशा प्रकारे, उर्वरित 15.70 कोटी कुटुंबे त्यांच्या घराबाहेरील पिण्याच्या पाण्याच्या स्रोतातून पाणी आणत आहेत. पाण्याचा ताण असलेल्या भागात, विशेषतः उन्हाळ्यात, लोकांना पुरेसे पिण्यायोग्य पाणी मिळण्यात अडचणी येत आहेत, त्यामुळे त्यांच्या दैनंदिन जीवनावर परिणाम होत आहे.

उर्वरित 83% ग्रामीण कुटुंबांना सुरक्षित, पिण्यायोग्य नळ पाण्याचा पुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी, 5 वर्षात सुमारे 16 कोटी कुटुंबांना कार्यक्षम घरगुती नळ कनेक्शन प्रदान करण्यासाठी पाणी पुरवठा पायाभूत सुविधा निर्माण केल्या जात आहेत आणि त्यांना (Jal Jeevan Mission) अनुरूप बनवण्यासाठी विद्यमान पाणीपुरवठा प्रणाली सुधारित करण्यात येत आहे. हे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी, एक सुविचारित धोरण विकसित केले गेले आहे आणि स्वीकारले गेले आहे.

जल जीवन मिशन उद्दिष्ट्ये | Jal Jeevan Mission Objectives

• सर्व ग्रामीण घरांना सुरक्षित आणि स्वच्छ पिण्याचे पाणी उपलब्ध करुण देणे.
• प्रत्येक ग्रामीण घराला दररोज ५५ लिटर शुद्ध पाणी उपलब्ध करुण देणे.
• गुणवत्ता प्रभावित भागात, दुष्काळग्रस्त आणि वाळवंटी भागातील गावे, संसद आदर्श ग्राम योजना (SAGY) गावे इत्यादींमध्ये FHTCs च्या तरतुदीला प्राधान्य देणे.
• शाळा, अंगणवाडी केंद्रे, आरोग्य केंद्रे, सामुदायिक इमारतींना कार्यात्मक नळ कनेक्शन प्रदान करणे.
• बांधकाम, प्लंबिंग, इलेक्ट्रिकल, पाण्याची गुणवत्ता व्यवस्थापन, जल प्रक्रिया, पाणलोट संरक्षण, इत्यादींच्या मागणीची अल्प आणि दीर्घकालीन काळजी घेतली जाईल अशा क्षेत्रातील मानवी संसाधनाचे सक्षमीकरण आणि विकास करणे.
• सुरक्षित पिण्याच्या पाण्याचे विविध पैलू आणि महत्त्व याविषयी जागरुकता आणणे.

जल जीवन मिशन वैशिष्ट्ये | Jal Jeevan Mission Features

• 15 ऑगस्ट 2019 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी जाहीर केल्यानुसार, 2024 पर्यंत प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला कार्यक्षम नळाच्या पाण्याची जोडणी प्रदान करणे हे मिशनचे उद्दिष्ट आहे.
• (Jal Jeevan Mission)मुळे 19 कोटी ग्रामीण कुटुंबांना फायदा होईल, 90 कोटींहून अधिक ग्रामीण लोकांना मिशनचा थेट फायदा होईल याची खात्री होईल, ज्यामुळे मूलभूत सुविधांच्या संदर्भात ग्रामीण-शहरी भेद कमी होईल.
• जल जीवन मिशन विशेषत: महिलांना वयाची जुनी अडचण दूर करून फायदेशीर ठरेल. ग्रामीण सार्वजनिक आरोग्याच्या संदर्भातही हे गेम चेंजर ठरेल, विशेषत: मुलांसाठी त्यांच्या घरांमध्ये आणि शाळा, अंगणवाडी केंद्रे इत्यादींमध्ये पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून दिल्यास जलजन्य आजारांमुळे आजारी पडण्याची शक्यता खूप कमी होईल.
• मिशनने ‘गाव/वस्तीपासून घरांपर्यंत’ पाणीपुरवठ्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे आणि प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला नळाने पाणी पुरवठ्याची तरतूद केली आहे जेणेकरून प्रत्येक कुटुंबाला नियमित आणि दीर्घकालीन आधारावर पुरेशा प्रमाणात आणि विहित दर्जाचे पिण्याचे पाणी मिळेल.
• गुणवत्ता प्रभावित वस्तीमध्ये पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था.
• महिलांचा समावेश असलेल्या स्थानिक समुदायाद्वारे पाण्याच्या गुणवत्तेचे निरीक्षण.
• पाणी प्रत्येकाचे ध्येय करणे:जल जीवन मिशन सहभागात्मक पद्धतीने कार्यान्वित केले जाते आणि स्वयं-मदत गट (एसएचजी), स्वयंसेवी संस्था, समुदाय-आधारित संस्था, स्वयंसेवी संस्था इत्यादींनी समुदायामध्ये जागरूकता वाढविण्यात आणि त्यांना मिशन अंतर्गत सामील करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली पाहिजे.