निव्हर्सल हेल्थ कव्हरेज (UHC) चे ध्येय साध्य करण्यासाठी राष्ट्रीय आरोग्य धोरण 2017 द्वारे शिफारस केल्यानुसार आयुष्मान भारत ही भारत सरकारची प्रमुख योजना सुरू करण्यात आली आहे. या उपक्रमाची रचना शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDGs) आणि त्याची अधोरेखित वचनबद्धता पूर्ण करण्यासाठी केली गेली आहे, जी “कुणालाही मागे न ठेवण्याची” आहे.
आयुष्मान भारत हा आरोग्य सेवा वितरणाच्या क्षेत्रीय आणि विभागीय दृष्टिकोनातून सर्वसमावेशक गरजा-आधारित आरोग्य सेवांकडे जाण्याचा प्रयत्न आहे. या योजनेचे उद्दिष्ट प्राथमिक, माध्यमिक आणि तृतीय स्तरावर आरोग्य सेवा प्रणाली (प्रतिबंध, प्रोत्साहन आणि रूग्णवाहक काळजी समाविष्ट करणे) सर्वसमावेशकपणे संबोधित करण्यासाठी मार्ग ब्रेकिंग हस्तक्षेप करणे आहे. आयुष्मान भारत दोन आंतर-संबंधित घटकांचा समावेश असलेला सतत काळजी घेण्याचा दृष्टीकोन स्वीकारतो –
- Health and Wellness Centres (HWCs)
- Pradhan Mantri Jan Arogya Yojana (PM-JAY)
- आरोग्य आणि कल्याण केंद्रे (HWCs)
फेब्रुवारी 2018 मध्ये, भारत सरकारने विद्यमान उपकेंद्रे आणि प्राथमिक आरोग्य केंद्रांमध्ये परिवर्तन करून 1,50,000 आरोग्य आणि निरोगीपणा केंद्रे (HWCs) तयार करण्याची घोषणा केली. ही केंद्रे सर्वसमावेशक प्राथमिक आरोग्य सेवा (CPHC) वितरीत करणार आहेत ज्यामुळे आरोग्यसेवा लोकांच्या घरापर्यंत पोहोचेल. त्यामध्ये माता आणि बाल आरोग्य सेवा आणि असंसर्गजन्य रोग, मोफत आवश्यक औषधे आणि निदान सेवा यांचा समावेश आहे.
आरोग्य आणि वेलनेस केंद्रे त्यांच्या क्षेत्रातील संपूर्ण लोकसंख्येच्या प्राथमिक आरोग्य सेवा गरजा पूर्ण करण्यासाठी, प्रवेश, सार्वत्रिकता आणि समुदायाच्या जवळच्या समानतेचा विस्तार करण्यासाठी सेवांची विस्तृत श्रेणी वितरीत करण्यासाठी परिकल्पित आहे. आरोग्य संवर्धन आणि प्रतिबंधाचा भर लोकांना निरोगी ठेवण्यावर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी आणि व्यक्ती आणि समुदायांना निरोगी वागणूक निवडण्यासाठी आणि बदल घडवून आणण्यासाठी तयार केले गेले आहे ज्यामुळे जुनाट आजार आणि आजार होण्याचा धोका कमी होतो.
- प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PM-JAY)
आयुष्मान भारत अंतर्गत दुसरा घटक म्हणजे प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना किंवा PM-JAY ही योजना लोकप्रिय आहे. ही योजना 23 सप्टेंबर 2018 रोजी रांची, झारखंड येथे भारताचे माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते सुरू करण्यात आली.
आयुष्मान भारत PM-JAY ही जगातील सर्वात मोठी आरोग्य विमा योजना आहे ज्याचे उद्दिष्ट रु.चे आरोग्य कवच प्रदान करण्याचे आहे. 10.74 कोटी गरीब आणि असुरक्षित कुटुंबांना (अंदाजे 50 कोटी लाभार्थी) जे भारतीय लोकसंख्येच्या तळाच्या 40% आहेत त्यांना दुय्यम आणि तृतीयक काळजी रुग्णालयात दाखल करण्यासाठी प्रति कुटुंब प्रति वर्ष 5 लाख. समाविष्ट केलेली कुटुंबे अनुक्रमे ग्रामीण आणि शहरी भागांसाठी सामाजिक-आर्थिक जात जनगणना 2011 (SECC 2011) च्या वंचित आणि व्यावसायिक निकषांवर आधारित आहेत. PM-JAY चे पुनर्नामकरण करण्यापूर्वी राष्ट्रीय आरोग्य संरक्षण योजना (NHPS) म्हणून ओळखले जात असे. त्यात तत्कालीन विद्यमान राष्ट्रीय स्वास्थ्य विमा योजना (RSBY) समाविष्ट आहे जी 2008 मध्ये सुरू करण्यात आली होती. PM-JAY अंतर्गत नमूद केलेल्या कव्हरेजमध्ये RSBY मध्ये समाविष्ट असलेल्या परंतु SECC 2011 डेटाबेसमध्ये उपस्थित नसलेल्या कुटुंबांचा देखील समावेश आहे. PM-JAY ला पूर्णपणे सरकारकडून निधी दिला जातो आणि अंमलबजावणीचा खर्च केंद्र आणि राज्य सरकारांमध्ये सामायिक केला जातो.
- PM-JAY ही जगातील सर्वात मोठी आरोग्य विमा/अ‍ॅश्युरन्स योजना आहे जी पूर्णपणे सरकारद्वारे अनुदानित आहे.
- 10.74 कोटीहून अधिक गरीब आणि असुरक्षित पात्र कुटुंबे (अंदाजे 50 कोटी लाभार्थी) या लाभांसाठी पात्र आहेत.
- PM-JAY लाभार्थींना सेवेच्या ठिकाणी म्हणजेच हॉस्पिटलमध्ये आरोग्य सेवांसाठी कॅशलेस ऍक्सेस प्रदान करते.
- PM-JAY ने वैद्यकीय उपचारांवर होणारा आपत्तीजनक खर्च कमी करण्यास मदत करण्याची कल्पना केली आहे ज्यामुळे दरवर्षी सुमारे 6 कोटी भारतीयांना गरिबीत ढकलले जाते.
- यामध्ये प्री-हॉस्पिटलमध्ये 3 दिवस आणि हॉस्पिटलायझेशन नंतरचा 15 दिवसांचा खर्च जसे की डायग्नोस्टिक्स आणि औषधे समाविष्ट आहेत.
- कुटुंबाचा आकार, वय किंवा लिंग यावर कोणतेही बंधन नाही.
- सर्व पूर्व-अस्तित्वातील परिस्थिती पहिल्या दिवसापासून संरक्षित आहेत.
- योजनेचे फायदे देशभरात पोर्टेबल आहेत. कॅशलेस उपचारांचा लाभ घेण्यासाठी लाभार्थी भारतातील कोणत्याही सार्वजनिक किंवा खाजगी रुग्णालयात भेट देऊ शकतो.
- सेवांमध्ये औषध, पुरवठा, निदान सेवा, डॉक्टरांचे शुल्क, खोलीचे शुल्क, सर्जन शुल्क, OT आणि ICU शुल्क इत्यादींसह उपचारांशी संबंधित सर्व खर्च समाविष्ट असलेल्या अंदाजे 1,393 प्रक्रियांचा समावेश आहे.
- सार्वजनिक रुग्णालयांना खाजगी रुग्णालयांच्या बरोबरीने आरोग्य सेवांसाठी परतफेड केली जाते.
PM-JAY अंतर्गत लाभ कव्हर
भारतातील विविध सरकारी-अनुदानीत आरोग्य विमा योजनांच्या अंतर्गत लाभ कवच नेहमी INR30,000 च्या वार्षिक कव्हरपासून ते INR3,00,000 पर्यंतच्या मर्यादेच्या वरच्या मर्यादेवर संरचित केले गेले आहे ज्याने एक खंडित प्रणाली तयार केली आहे. PM-JAY सूचीबद्ध दुय्यम आणि तृतीयक काळजी परिस्थितीसाठी प्रत्येक पात्र कुटुंबाला प्रतिवर्ष INR5,00,000 पर्यंतचे कॅशलेस कव्हर प्रदान करते. योजनेतील कव्हरमध्ये उपचाराच्या खालील घटकांवर झालेल्या सर्व खर्चाचा समावेश होतो.
- वैद्यकीय तपासणी, उपचार आणि सल्लामसलत
- रुग्णालयात दाखल होण्यापूर्वी
- औषध आणि वैद्यकीय उपभोग्य वस्तू
- नॉन-सघन आणि गहन काळजी सेवा
- निदान आणि प्रयोगशाळा तपासणी
- वैद्यकीय रोपण सेवा (आवश्यक असेल तेथे)
- निवास लाभ
- अन्न सेवा
- उपचारादरम्यान उद्भवणारी गुंतागुंत
- रुग्णालयात दाखल केल्यानंतर 15 दिवसांपर्यंत फॉलो-अप काळजी
PM-JAY मध्ये समाविष्ट होण्यापूर्वी कोणत्याही वैद्यकीय स्थितीमुळे ग्रस्त असलेली कोणतीही पात्र व्यक्ती आता नोंदणी केल्याच्या दिवसापासूनच या योजनेअंतर्गत त्या सर्व वैद्यकीय परिस्थितींसाठी उपचार घेऊ शकेल.
- PM Kisan Yojana: सरकारचा मोठा निर्णय, 15 लाख शेतकऱ्यांना 6,000 रुपयेचा लाभ मिळणार नाही
- “How Rs 12 Lakh Tax Exemption Works Under New Regime”
- Union Budget 2025-26: Sector-Wise Highlights | Download PDF
- कोल्हापुरातील आयटी पार्क साठी शेंडा पार्क येथील 35 हेक्टर जमीन हस्तांतरित करावी -आमदार अमल महाडिक यांची मंत्री आशिष शेलार यांच्याकडे मागणी
- DeepSeek: चीनच्या AI स्टार्टअपने तंत्रज्ञान विश्वाला हादरवले
